วันสารทจีน 2566 ซึ่งตรงกับวันที่ 30 สิงหาคม นับเป็นวันที่สำคัญของชาวไทยเชื้อสายจีนเพราะถือเป็นวันที่ลูกหลานจะได้ระลึกถึงบรรพบุรุษ อีกทั้งยังเป็นวันที่มีนัยยะสำคัญเพื่อการทำทาน และการแบ่งปัน จากการเซ่นไหว้ผีไร้ญาติ

สำหรับวันนี้เราจะพาไปทำความรู้จัก ความเป็นมาของการไหว้ ฮ้อ เฮีย ตี๋ 好兄弟 น้อยคนนักจะรู้ว่าสารทจีนที่จริงแล้วเป็นวันไหว้ผี ไม่ใช่แค่วันไหว้ครึ่งปีก่อนถึงตรุษจีนอย่างที่หลายคนเข้าใจ โดยเพจ บัญชีบุญ ได้เผยข้อมูลเอาไว้ว่า

ภาพจาก บัญชีบุญ

เดือน 7 ของจีน ถือเป็นเดือนแห่งผี เนื่องจากคนจีนเชื่อว่าเดือนนี้เป็นเดือนที่ประตูยมโลกเปิดให้ผีสางวิญญาณขึ้นมารับส่วนบุญส่วนกุศลบนโลกมนุษย์ได้ สำหรับ #วันสารทจีน อันที่จริงวันนี้คือวันขึ้น 15 ค่ำเดือน 7 ถือเป็นกลางเดือนของเดือนผีพอดี วันสำคัญเช่นนี้ย่อมมีกิจกรรมที่พิเศษไม่น้อยหน้าวันไหนๆ นอกจากเซ่นไหว้บรรพบุรุษผู้ล่วงลับแล้ว อีกหนึ่งวัตถุประสงค์หลักของเทศกาลนี้คือการไหว้ "ผีไม่มีญาติ" ที่ภาษาจีนแต้จิ๋วเรียก "ฮ่อเฮียตี๋" ครับ ชื่อ "ผีไม่มีญาติ" นี้ฟังดูน่ากลัว ตอนเด็กๆผมกลัวมาก

คือไม่รู้เขาเป็นใคร มาจากไหน ทำไมเราต้องตั้งโต๊ะ ประเคนอาหาร จุดธูป เผากระดาษส่งเงินให้เขาด้วยหว่า...แต่ในความเป็นจริงนั้น ที่มาของเหล่าผีไม่มีญาติกลับเป็นเรื่องน่าเศร้า อธิบายก่อนว่า ผีไม่มีญาติก็คือวิญญาณคนตายที่ไม่มีใครเซ่นสรวงบูชาพวกเขา อาจจะมาจากหลายๆสาเหตุ เช่น เขาไม่มีลูกหลาน ลูกหลานไม่ไหว้เขาอีกแล้ว ฯลฯ

ในอดีตโดยเฉพาะยุคที่คนจีนอพยพมาโพ้นทะเลเป็นโขยง ผีไม่มีญาติมีเยอะมาก ก็ไม่ใช่ใครที่ไหน นอกจากพวกคนจีนที่มาอยู่อย่างลำเค็ญ เจ็บไข้ได้ป่วยจนสุดท้ายก็ตายไปคนเดียว ญาติพี่น้องไม่รับรู้ข่าว อะไรทำนองนี้ ยกตัวอย่างตำนานผีไม่มีญาติที่โด่งดังในหมู่ชาวจีนไหหลำ

ลือกันว่าครั้งหนึ่งมีเรือสำเภาอับปางที่น่านน้ำเอเชียอาคเนย์ คนไหหลำ 108 คนที่ล่องเรือมาแสวงโชคจึงจมน้ำตาย จึงกลายเป็นผีเร่ร่อนไม่มีญาติพร้อมกันในบัดดล ฉะนั้นแล้ว คนเป็นที่มีหัวจิตหัวใจก็นึกเวทนาวิญญาณเหล่านี้ซึ่งไม่มีคนคอยเซ่นอาหารให้ จึงไหว้พวกเขาไปด้วย จนเกิดเป็นธรรมเนียมสืบต่อกันมาในภายหลัง จึงสรุปได้ว่าการไหว้ผีไม่มีญาติ ก็คือการเอื้อเฟื้อเกื้อกูลกันทางความเชื่อนั่นเอง อนึ่งก็อย่างที่บอกแล้วว่าคำว่า "ผีไม่มีญาติ" ความหมายแลดูลบ

คนจีนจึงเลี่ยงๆไปเรียกว่า "ฮ่อเฮียตี๋-好兄弟" แปลว่า "พี่น้องที่ดี" ให้ฟังเป็นความหมายบวก นัยว่าให้เกียรติบรรดาน้องพี่อดีตมนุษย์เขาด้วย ที่บ้านผมยิ่งให้เกียรติใหญ่ เรียกผีไม่มีญาติว่า "เหล่าเจ็กเหล่าแปะ" แปลว่า "ปู่น้อย-ปู่ใหญ่" เรียกเสมือนว่าเป็นพี่น้องของปู่เราไปเลย ปกติการไหว้ผีไม่มีญาติจะไหว้กันช่วงบ่าย

หลังจากที่แต่ละบ้านไหว้บรรพบุรุษตัวเองเสร็จแล้ว สำคัญว่าต้องจัดโต๊ะไหว้นอกบ้านด้วย เพราะในบ้านจะมีเทพเจ้าประตู "หมึ่งซิ้ง" และเทพเจ้าบ้าน "แกซิ้ง" คอยกีดกันไม่ให้ผีตนอื่นนอกจากผีบรรพชนของเจ้าของบ้านนั้นๆ...ยิ่งถ้าเป็นเมืองสมัยโบราณที่มักมีเทพเจ้าหมู่บ้าน เทพเจ้าประจำเมืองด้วยแล้ว การจะไหว้ฮอเฮียตี๋แต่ละที อาจต้องถ่อไปตั้งโต๊ะไหว้กันไกลถึงนอกเมือง แม่น้ำ ภูเขา กันเลยทีเดียว

ในอดีตเมื่อไหว้เสร็จแล้ว อาหารการกินที่ใช้เซ่นผีไม่มีญาติทั้งหลาย ก็นิยมนำไปแจกจ่ายให้เพื่อนบ้านและคนยากจนต่อ ถือเป็นการเอื้อเฟื้อต่อคนตา-ยและคนเป็นด้วยกันไปเลย แต่เดี๋ยวนี้ในไทยเรานิยมทำทานกันช่วง "ซิโกว" คือช่วงปลายเดือน 7 นี้มากกว่า แต่เดิมการไหว้ฮ่อเฮียตี๋ถือเป็นวัตถุประสงค์หลักของวันสารทจีนเลยก็ว่าได้ แต่น่าเสียดายที่คนรู้ธรรมเนียมเริ่มล้มหายต-ายจาก มายุคนี้คนเลยไม่ค่อยไหว้ฮ่อเฮียตี๋กันแล้ว ไหว้แต่บรรพบุรุษของตัวเอง พอรู้ว่าธรรมเนียมเป็นมาอย่างนี้ ก็สงสารฮ่อเฮียตี๋จับใจ โดนลูกหลานตัวเองเมินมาหนนึงแล้ว อุตส่าห์มีธรรมเนียมมารองรับให้ได้เครื่องเซ่น คนเป็นๆยังอุตส่าห์ลืมกันซะอีก...